ENGELLİ İŞÇİ ÇALIŞTIRMA ZORUNLULUĞU VE SOSYAL GÜVENLİK KURUMU PRİM TEŞVİĞİ UYGULAMASI
HAZIRLAYAN:
Gökhan İNCE
SGK Müfettişi, Bilirkişi
17/06/2020
1) GİRİŞ
Özel
sektöre ait işyerlerinde çalıştırılan engelli sigortalıların, prime esas kazanç
alt sınırı üzerinden hesaplanan sigorta primi işveren hisselerinin tamamının
Hazine ve Maliye Bakanlığınca karşılanması sağlanmıştır. Bu teşvik 01.07.2008
tarihinden itibaren uygulanmaktadır. İşyerlerinin engelli çalıştırma
zorunluluğu ve uygulanacak teşvik kapsamı 4857 sayılı iş kanununun 30 uncu
maddesinde düzenlenmiştir. Ancak, sigorta primi teşviki uygulamasına yönelik
işlemler SGK tarafından yürütülmektedir.
Bu
çerçevede, makalemizde engelli işçi çalıştırma zorunluluğuna yönelik detaylar
üzerinde durulacak ve SGK prim teşviği uygulamasının kapsamı açıklanacaktır.
2) HANGİ İŞYERLERİ
ENGELLİ İŞÇİ ÇALIŞTIRMAK ZORUNDADIR?
İşverenler,
elli veya daha fazla işçi
çalıştırdıkları özel sektör işyerlerinde yüzde üç engelli, kamu işyerlerinde
ise yüzde dört engelli işçiyi meslek, beden ve ruhi durumlarına uygun
işlerde çalıştırmakla yükümlüdürler.
Örnek-1
İstanbul ilinde faaliyet göstermekte olan (B) Limited Şirketinin toplam 100
sigortalı çalıştırdığı varsayıldığında, söz konusu işyeri işvereninin
çalıştırmakla yükümlü olduğu engelli sigortalı sayısı 100x3/100=3 olarak
hesaplanacaktır.
3) ENGELLİ İŞÇİ
ÇALIŞTIRMA ZORUNLULUĞU VE İŞKUR KAYDI
Engel
durumuna göre tüm vücut fonksiyon
kayıplarının en az %40’ından yoksun olduklarını, yetkili sağlık
kuruluşlarından alacakları engelli sağlık kurulu raporu ile belgeleyenler İŞKUR
İl Müdürlüklerine veya Hizmet Merkezlerine başvurarak “engelli” statüsünde
kayıt yaptırabilir.
İŞKUR’a kayıt olarak iş arayan engellilere, iş ve meslek danışmalığı hizmetleri verilerek ya mesleki niteliklerini artırmak için kurs veya işbaşı eğitim programlarına yönlendirilmekte ya da durumlarına uygun işlere yerleştirilmeye çalışılmaktadır. Ayrıca, engellilerin kendi işlerini kurmaları da teşvik edilmektedir.
4) AYNI İL SINIRLARI
İÇERİSİNDE BİRDEN FAZLA İŞYERİ BULUNMASI DURUMUNDA İŞÇİ SAYISI NASIL
HESAPLANIR?
Aynı
il sınırları içinde birden fazla işyeri bulunan işverenin, çalıştırmakla
yükümlü olduğu özürlü işçi sayısının tespitinde toplam işçi sayısı dikkate
alındığından, kontenjan dahilinde özürlü sigortalı çalıştırılmasının söz konusu
olduğu durumlarda özürlü sigortalı
hangi işyerinde fiilen çalıştırılıyor ise o işyerinden Kuruma bildirimi
yapılacaktır.
Örnek 2:
Aynı işverene ait İstanbul ilinde faaliyet gösteren tekstil işyerinde 65,
market işyerinde 22 sigortalının çalıştırıldığı varsayıldığında; işverenin
özürlü sigortalı çalıştırma yükümlülüğünün tespitinde aynı il sınırları
içindeki her iki işyerinde çalıştırılan işçilerin toplamı dikkate alındığından,
örnekteki işveren yönünden bu sayı 87 olacaktır.
Toplam
çalışan sayısına göre hesaplanan özürlü sigortalılar fiilen hangi işyerinde
istihdam ediliyor ise o işyerinden SGK’ya bildirimi yapılacaktır.
5) İŞÇİ SAYISININ
HESAPLANMASINDA İŞ SÖZLEŞMESİNİN TÜRÜ ÖNEMLİMİDİR?
Bu
kapsamda çalıştırılacak işçi sayısının tespitinde belirli ve belirsiz süreli iş sözleşmesine göre çalıştırılan
işçiler esas alınır. Kısmi süreli iş
sözleşmesine göre çalışanlar, çalışma süreleri dikkate alınarak tam süreli çalışmaya dönüştürülür.
Oranın hesaplanmasında yarıma kadar kesirler dikkate alınmaz, yarım ve daha
fazla olanlar tama dönüştürülür.
6) İŞYERİNDE ÇALIŞIRKEN
ENGELLİ HALE GELEN İŞÇİLER İSTİHDAM EDİLEBİLİR Mİ?
İşyerinin
işçisi iken engelli hâle gelenlere öncelik tanınır. İşverenler çalıştırmakla
yükümlü oldukları işçileri Türkiye İş Kurumu aracılığı ile işe almalıdırlar.
7) ENGELLİLER HANGİ
İŞLERDE ÇALIŞTIRILAMAZ?
Yer
altı ve su altı işlerinde engelli işçi çalıştırılamaz ve işyerlerindeki işçi sayısının
tespitinde yer altı ve su altı işlerinde çalışanlar hesaba katılmaz.
8) ENGEL DURUMU SONRADAN
ORTADAN KALKAN İŞÇİLER AYNI İŞYERİNDE TEKRAR İŞE ALINABİLİR Mİ? İŞE BAŞLATILMAZ
İSE NE OLUR?
Bir
işyerinden malulen ayrılmak zorunda kalıp da sonradan maluliyeti ortadan kalkan
işçiler eski işyerlerinde tekrar işe alınmalarını istedikleri takdirde, işveren
bunları eski işleri veya benzeri işlerde boş yer varsa derhal, yoksa boşalacak
ilk işe başka isteklilere tercih ederek, o andaki şartlarla işe almak
zorundadır. Aranan şartlar bulunduğu halde işveren iş sözleşmesi yapma
yükümlülüğünü yerine getirmezse, işe
alınma isteğinde bulunan eski işçiye altı aylık ücret tutarında tazminat öder.
9) ENGELLİ ÇALIŞANLARA
YÖNELİK SİGORTA PRİM TEŞVİKLERİNİN KAPSAMI NEDİR?
Özel
sektör işverenlerince İş kanunu madde 30 kapsamında çalıştırılmakla birlikte
506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununa(Yeni 5510 sayılı kanuna) tabi engelli sigortalılar ile 5378 sayılı Engelliler
Hakkında Kanunun 14 üncü maddesinde belirtilen korumalı işyerlerinde çalıştırılan engelli sigortalıların, 506 sayılı
Kanununa(Yeni 5510 sayılı kanuna) göre belirlenen
prime esas kazanç alt sınırı
üzerinden hesaplanan sigorta primine ait işveren hisselerinin tamamı
hazinece karşılanır.
5378
sayılı Engelliler Hakkında Kanuna göre; Fiziksel, zihinsel, ruhsal ve duyusal
yetilerinde çeşitli düzeyde kayıplarından dolayı topluma diğer bireyler ile
birlikte eşit koşullarda tam ve etkin katılımını kısıtlayan tutum ve çevre
koşullarından etkilenen birey engelli
olarak ifade edilmektedir.
Korumalı işyeri ise,
iş gücü piyasasına kazandırılmaları güç olan zihinsel veya ruhsal engellilere
mesleki rehabilitasyon sağlamak ve istihdam oluşturmak amacıyla Devlet
tarafından teknik ve mali yönden desteklenen ve çalışma ortamı özel olarak
düzenlenen işyeri olarak tanımlanmıştır.
10) KONTENJAN FAZLASI
ENGELLİ ÇALIŞTIRILABİLİR Mİ? ÇALIŞTIRMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ OLMAMASINA RAĞMEN ENGELLİ
ÇALIŞTIRILIRSA NE OLUR?
Kontenjan
fazlası engelli çalıştıran, yükümlü olmadıkları halde engelli çalıştıran
işverenlerin bu şekilde çalıştırdıkları her bir engelli için prime esas kazanç
alt sınırı üzerinden hesaplanan sigorta primine ait işveren hisselerinin tamamı
Hazinece karşılanır.
11) İŞSİZLİK SİGORTASI
PRİMİ İŞVEREN HİSSESİ PRİM TEŞVİKİ KAPSAMINDA MIDIR?
İşsizlik
sigortası primleri hakkında, sigorta primi işveren hissesi teşviki
uygulanmamaktadır.
12) ENGELLİ PRİM
TEŞVİĞİNDEN YARARLANMANIN ŞARTLARI NELERDİR?
İşveren
hissesine ait primlerin Hazinece karşılanabilmesi için işverenlerin
çalıştırdıkları sigortalılarla ilgili olarak aylık prim ve hizmet belgelerinin yasal süresi içerisinde Sosyal
Güvenlik Kurumuna verilmesi ve sigortalıların
tamamına ait sigorta primlerinin sigortalı hissesine isabet eden tutarı
ile Hazinece karşılanmayan işveren
hissesine ait tutarın ödenmiş
olması şarttır.
13) SADECE ENGELLİ
İŞÇİLERİN SİGORTA PRİMLERİ Mİ DÜZENLİ ÖDENMELİDİR?
Engelli
işçilere ilişkin yasal süresi içinde Kuruma verilmiş olan aylık prim ve hizmet
belgelerinden dolayı tahakkuk etmiş sigorta primlerinin işveren hissesine ait
kısmının Hazinece karşılanabilmesi için, aynı aya ilişkin gerek engelli işçiler,
gerekse
diğer işçilere hakkında düzenlenmiş aylık prim ve hizmet
belgelerinden dolayı tahakkuk etmiş
sigorta primlerinin sigortalı hissesine isabet eden kısmı ile Hazinece karşılanmayan işveren hissesine
isabet eden kısmın tamamının ödenmesi
gerekmektedir.
14) İŞVEREN SİGORTA
PRİMLERİNİ GEÇ ÖDERSE NE OLUR?
Sigorta
primlerinin sigortalı hissesine isabet eden kısmı ile işveren tarafından
ödenmesi gereken (Hazinece karşılanmayan) tutarının, yasal süresi içinde ödenmemesi veya eksik ödenmesi halinde,
gerek işveren tarafından ödenmesi gereken kısma, gerekse Hazine tarafından
karşılanması gereken kısma isabet eden gecikme
cezası ve gecikme zammı, işverenden tahsil edilecektir.
15) PRİM TEŞVİĞİ TUTARI
GİDER VEYA MALİYET UNSURU OLARAK DİKKATE ALINIR MI?
Hazinece
karşılanan prim tutarları gelir ve kurumlar vergisi uygulamalarında gider veya
maliyet unsuru olarak dikkate alınmaz.
16) KAMU İDARELERİNDE
VEYA BANKA SANDIKLARINA TABİ OLARAK ÇALIŞANLAR BU TEŞVİKTEN FAYDALANABİLİR Mİ?
Engelli
işçi sigorta primi teşviki, kamu idareleri hariç 506 sayılı Kanun kapsamındaki
sigortalılara ilişkin matrah ve oranlar üzerinden olmak üzere, 506 sayılı
Kanunun geçici 20 nci maddesi kapsamındaki sandıkların(Banka sandıkları)
statülerine tabi personeli için de uygulanır.
17) DİĞER İSTİHDAM TEŞVİKLERİNDEN
YARARLANAN İŞVERENLER AYNI ZAMANDA ENGELLİ İSTİHDAMI TEŞVİKİNDEN DE
YARARLANABİLİR Mİ?
Öncelikle
prim oranlarını hatırlayacak olursak; malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları prim
oranı, sigortalının prime esas kazancının % 20’sidir. Bunun % 9’u sigortalı
hissesi, % 11’i işveren hissesidir. Kısa vadeli sigorta kolları prim oranı,
sigortalının prime esas kazancının %2’sidir. Bu primin tamamını işveren öder.
Genel sağlık sigortası primi, kısa ve uzun vadeli sigorta kollarına tâbi
olanlar için 5510 sayılı kanunun 82 nci maddesinin birinci fıkrasına göre
hesaplanan prime esas kazancın % 12,5’idir. Bu primin % 5’i sigortalı, % 7,5’i
ise işveren hissesidir. Prim oranları dikkate alındığında işveren hissesinin
toplamı %20,5 yapmaktadır.
Diğer
teşvik Kanunlarına istinaden sigorta primi işveren hissesi teşviki
uygulamasından yararlanmakta olan işverenlerin, teşvik kapsamına giren engelli
sigortalılarından dolayı aynı dönem için ve mükerrer olarak 4857 sayılı Kanunun
30 uncu maddesinde öngörülen teşvikten yararlanması mümkün bulunmamaktadır.
Yani bir işçi için aynı anda birden fazla teşvikten yararlanılamamaktadır.
Bu
durumun tek istisnası 5510 sayılı kanunla gelen 5 puanlık indirimdir. Bu
indirime göre malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primlerinden, işveren
hissesinin beş puanlık kısmına isabet eden tutar Hazinece karşılanır. 5 puanlık
teşvik hesaplaması prime esas kazanç üst sınırına kadar uygulanabilmektedir.
Ancak, engelli işçi sigorta prim teşviki prime esas kazanç alt sınırı üzerinden
hesaplanmaktadır. Bu durumda Engelli çalışan hem 5510 sayılı kanunda yer alan
beş puanlık indirimden yararlanacak, hem de 5 puanlık teşvik uygulandıktan
sonra arta kalan %15,5 oranındaki işveren hissesi için prime esas kazanç alt
sınırı yani asgari ücret üzerinden engelli sigorta primi teşvikinden
faydalanacaktır.
18) EMEKLİ OLDUĞU HALDE
ÇALIŞAN ENGELLİLER SİGORTA PRİM TEŞVİKİNDEN FAYDALANABİLİR Mİ?
Sosyal güvenlik destek primine
tabi olarak çalışanlar(EMEKLİLER), topluluk sigortasına tabi olanlar, yurt
dışında çalışan sigortalılar, aday çırak, çırak ve öğrenciler bu teşvikten
faydalanamamaktadır.
19) ENGELLİ ÇALIŞTIRMA
ZORUNLULUĞUNUN TAKİBİ VE DENETİMİ NASIL YAPILMAKTADIR?
4857 sayılı İş Kanunu’nun 30 uncu maddesi gereğince
istihdamı zorunlu engelli kontenjanlarının takibi aylık olarak düzenli biçimde
Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüklerince yapılmaktadır. Engelli kontenjan açığı
bulunan işverenlerle iletişime geçilerek alınan engelli işgücü talepleri İŞKUR
internet sayfasında yayımlanmakta ve açık kalan kontenjanların kapatılmasına
gayret gösterilmektedir.
20) ENGELLİ ÇALIŞTIRMA
KURALINA UYMAMA DURUMUNDA UYGULANACAK İDARİ PARA CEZASI TUTARI NE KADARDIR? İDARİ
PARA CEZALARI HANGİ AMAÇLA KULLANILIR?
Kanun hükmü gereğince, işverenlerin engelli işçileri meslek, beden
ve ruhi durumlarına uygun işlerde çalıştırmakla yükümlü olmaları nedeniyle,
işverenin talebine şartları tutarak başvuru yapan ve görüşmeye gelen
engellileri işverenin uygun bulmayarak işe almaması veya engelli kontenjan
açığı için talep vermeyerek yükümlülüğünü yerine getirmemesi durumunda ise
işverene 4857 sayılı İş Kanununun 101 inci maddesine istinaden çalıştırmadığı
her engelli ve çalıştırmadığı her ay için Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüklerince 3.985 TL tutarında
idari para cezası uygulanmaktadır. Engelli çalıştırma
yükümlülüğünü yerine getirmeyen Kamu kuruluşları için de idari para cezası uygulanmaktadır.
Engelli
çalıştırma zorunluluğuna aykırılık hallerinde, 4857 sayılı kanunun 101 inci
maddesi uyarınca işverenin
engelli işçi çalıştırma yükümlülüğü olduğu halde çalıştırmadığı her engelli
işçi ve çalıştırılmayan her ay için İşverenlerden tahsil edilecek cezalar,
engellilerin kendi işini kurmaları, engellinin iş bulmasını sağlayacak destek
teknolojileri, engellinin işe yerleştirilmesi, işe ve işyerine uyumunun
sağlanması ve bu gibi projelerde kullanılmaktadır.
21) 2020 YILI İÇİN
ENGELLİ SİGORTALI İSTİHDAMINA YÖNELİK SİGORTA PRİMİ TEŞVİKİ HESAPLAMASI
Örnek 3-
(İstanbul) Ltd. Şti.’nin çalıştırdığı toplam sigortalı sayısının 100 ve bu
sigortalılardan 3 ünün özürlü olduğu ve her bir özürlü sigortalıdan dolayı
Kuruma bildirilen PEK tutarının 2943 TL olduğu varsayıldığında,
Engelli
çalışanlarının her biri için ödenecek sigorta primi tutarı aşağıdaki gibidir:
PEK(Prime Esas Kazanç) ALT SINIRINDAN
HESAPLAMA (2.943₺) |
||
Teşviksiz Tutar |
Teşvik Tutarı |
Teşvik Sonrası
Ödenecek Tutar |
2.943₺ x %37,50 |
2.943₺ x %5(5510-5 puanlık indirim) + %2.943₺ x 15,5(4857-Engelli prim teşviki) |
2.943₺ x %17 |
1.103,63₺ |
603,32₺ |
500,31₺ |
Örnek 4-
(Ankara) Ltd. Şti’nin çalıştırdığı toplam sigortalı sayısının 100 ve bu
sigortalılardan 3 ünün özürlü olduğu ve her bir özürlü sigortalıdan dolayı
Kuruma bildirilen PEK tutarının 22.072,50₺ olduğu varsayıldığında,
Engelli
çalışanlarının her biri için ödenecek sigorta primi tutarı aşağıdaki gibidir:
PEK(Prime Esas Kazanç) ÜST SINIRINDAN HESAPLAMA(2.943₺x7,5=22.072,50₺) |
||
Teşviksiz Tutar |
Teşvik Tutarı |
Teşvik Sonrası Tutar |
22.072,50₺ x %37,50 |
22.072,50₺ x %5(5510-5 puanlık indirim) + 2.943₺ x %15,5(4857-engelli indirimi) |
(22.072,50₺ x%37,5) – (22.072,50₺ x %5 + 2.943₺ x %15,5) |
8.277,19₺ |
1.559,80₺ |
6.717,39₺ |
22) SONUÇ
Engelli
vatandaşlarımızın istihdam edilmesi hem engelli vatandaşlarımızın sosyal
hayattan kopmaması için hem de işverenlerimiz için önemlidir. 4857 sayılı iş
kanununda yer alan ve 2008 yılından beri uygulanan engelli sigortalı
istihdamına yönelik sigorta primi teşviki süresiz olarak uygulanmaktadır. Bu
çerçeve de işverenler engelli çalışan işçileri için bu teşvikten
yararlanabilirler.
İstihdam
teşvikleri, kayıtlı istihdamın artmasını, işsizliğin azalmasını, işverenlerin
maliyetlerinin azaltılmasını ve işgücü piyasasının kontrol altında tutulmasını
sağlamaktadır. COVİD-19 sebebiyle doğrudan etkilenen çalışma hayatı ve ülke
ekonomisini canlandırma adına istihdam kalkanı paketiyle birlikte yeni teşvik,
indirim ve desteklerin uygulamaya girmesi beklenmektedir.
KAYNAKLAR
5510 Sayılı kanun
4857 Sayılı kanun
5378 Sayılı
kanun
2008/77 Sayılı SGK Genelgesi
https://www.iskur.gov.tr/isveren/engelli-istihdami/