BASIN ÇALIŞANLARI YIPRANMA PAYINA (FİİLİ HİZMET SÜRESİ ZAMMI) İLİŞKİN DÜZENLEME BEKLİYOR

 

Gökhan İnce - SGK Müfettişi, Bilirkişi

g.ince27@outlook.com

Giriş

Basın çalışanları Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştırılanlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkındaki 5953 sayılı Kanun’a (Basın İş Kanunu) tabi olarak çalışmaktadırlar. Bu kanunun 1’inci maddesinde, kanun hükümlerinin Türkiye'de yayınlanan gazete ve mevkutelerle haber ve fotoğraf ajanslarında her türlü fikir ve sanat işlerinde çalışan ve İş Kanunu’ndaki “işçi” tarifi kapsamı dışında kalan kimselerle bunların işverenleri hakkında uygulanacağı, bu kanunun kapsamına giren fikir ve sanat işlerinde ücret karşılığı çalışanlara gazeteci deneceği belirtilmiştir. Basın İş Kanunu’nun unsurları arasında kanunda belirtilen işyerinde çalışma, fikir ve sanat işlerinde çalışma, iş ilişkisinin basın iş sözleşmesine dayanması ve 4857 sayılı iş Kanunu’nun kapsamı dışında olması yer almaktadır. Ayrıca, Basın İş Kanunu’nun uygulanıp uygulanmayacağı hem işyeri hem de yapılan iş özelinde değerlendirilmelidir. Çalışmamızda gazeteci yerine basın çalışanı ibaresi kullanılacaktır.

Basın çalışanları, 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu ve 5434 Sayılı Emekli Sandığı Kanunu kapsamında yıpranma payından faydalanmaktaydı. 31/05/2006 tarihli 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun yürürlüğe girmesiyle basın ve gazetecilik mesleğinde çalışanlara tanınan yıpranma payı uygulaması kaldırılmıştır. 10/1/2013 tarihli ve 6385 sayılı Kanun’la yapılan düzenleme ile basın ve gazetecilik mesleğinde çalışanların durumunda iyileştirme yapılmış olup, yıpranma payı hakkı yeniden getirilmiştir. Bu düzenleme ile basın kartı sahibi olan ve olmayan gazetecilerin yıpranma payı uygulaması için iki farklı durum ortaya çıkmıştır.

Çalışmamızda yıpranma payı (Fiili hizmet süresi zammı) kavramı ve Anayasa Mahkemesi’nin konu ile ilgili vermiş olduğu iptal kararı açıklanacak, basın kartı alacak kişiler için kriterler ve bekleme sürelerine yer verilecek ve basın çalışanlarının konu ile ilgili talepleri belirtilecektir.

Fiili hizmet süresi zammı (yıpranma payı) nedir?

Fiili hizmet süresi zammı ağır ve yıpratıcı işlerde çalışan 4/A(SSK) veya 4/c (Emekli Sandığı) çalışanlarına yönelik bir düzenlemedir. Fiili hizmet süresi zammı yıpranma payı olarak bilinmektedir. Yıpranma payı kavramında, ağır ve tehlikeli işlerde çalışan sigortalıların fiilen çalıştıkları prim günü toplamına ek olarak yıpranmadan kaynaklı prim günü ilave edilmektedir. İlave edilecek prim günü sayısı sigortalıların çalıştıkları işlere göre farklılık göstermektedir.

Yıpranma payı 60, 90 veya 180 gün olarak uygulanabilmektedir. Yıpranma payı sigortalıların yıpranmaya tabi işyerlerinde ve işlerde ya da unvanlarda geçen çalışma sürelerinin her 360 günü dikkate alınarak hesaplanmaktadır. Ancak, sigortalıların çalışılan ayın bazı günlerinde yıpranma kapsamı dışındaki işlerde geçen süreleri ile yıpranma kapsamında olan işlerde fiilen çalışmayarak risklerine maruz kalmadığı ulusal bayram ve genel tatil günleri ile yıllık izin, ücretsiz izin, ücretli izin, sıhhi izin ve eğitim kurs süreleri yıpranma payı hesaplamasında dikkate alınmaz.

Sigortalıların yıpranmaya tabi işyeri ve işlerde fiilen çalışarak söz konusu işlerin risklerine maruz kalmaları yıpranma payından yararlanmanın temel kuralıdır. Yıpranma payından sadece uzun vadeli sigorta kollarına(malullük, yaşlılık ve ölüm sigorta kollarına) tabi olarak çalışanlar faydalanabilmektedir. 

Basın sigortalılarının prim ödeme gün sayısı toplamına en fazla 5 yıllık yıpranma payı ilave edilmektedir. Ayrıca, prim ödeme gün sayısına ilave edilen yıpranma payının yarısı emeklilik yaş haddinden indirilmektedir. Emeklilik yaş haddinden indirim yapılmasında yıpranma payı ne olursa olsun üst sınır 3 yıl olarak uygulanmaktadır. Bununla birlikte, sigortalıların yaş haddi indiriminden yararlanabilmek için en az 10 yıl boyunca belirtilen işyerinde ve işlerde çalışmış olmaları şarttır.

Basın çalışanları ve fiili hizmet süresi zammı (yıpranma payı)

Basın sektöründe geçen ve basın mensubu olarak icra edilen işler yıpranmaya tabi iş olarak değerlendirilmektedir. Bu kapsamda, basın ve gazetecilik mesleğinde Basın Kartı Yönetmeliği’ne göre basın kartı sahibi olmak suretiyle fiilen çalışan sigortalılara yılda 90 gün fiili hizmet süresi zammı uygulanmaktadır. Öte yandan, basın iş yerlerinde yıpranmaya tabi olan sigortalılar bulunduğu gibi yıpranma kapsamında olmayan sigortalılarda bulunmaktadır. Hali hazırda yıpranma payından sadece basın kartı sahibi olan basın çalışanları faydalanabilmektedir. Ancak uygulamada çeşitli nedenlerle basın kartı sahibi olmaksızın basın faaliyeti yürüten birçok sigortalı bulunmaktadır. Bu durumda basın çalışanlarının yıpranma payı uygulanırken iki farklı durum ortaya çıkmaktadır. Basın kartı sahibi olarak basın işlerinde çalışanlar ve basın kartı sahibi olmaksızın basın işlerinde çalışanlar. Bu durumda bir kısım basın çalışanları yıpranma payından yararlanabilecekken, diğer basın çalışanları yıpranma payından yararlanamamaktadır. Bu durum, basın çalışanlarının bir kısmının sosyal güvenlik hakkını kısıtlamakta ve kendi içinde bir eşitsizliği beraberinde getirmektedir.

Anayasa Mahkemesi tarafından basın çalışanlarının fiili hizmet süresi (yıpranma payı) zammı düzenlemesinin iptal edilmesi

14/02/2020 tarihinde Anayasa Mahkemesi tarafından Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun ‘fiili hizmet süresi zammı’ ile ilgili düzenleme getiren ve basın çalışanlarını ilgilendiren 40'ıncı maddesine 2013 yılında yapılan değişiklikle eklenen 16 numaralı bendi iptal edilmiştir. İptal edilen bende göre Fiili Hizmet Süresi zammından sadece basın kartı sahibi olmak suretiyle fiilen görev yapan basın çalışanları faydalanmaktadır. Ancak, basın sektöründe basın kartı sahibi olmadan görev yapan birçok basın çalışanı da bulunmaktadır. İptal gerekçesinde, bu bendin basın kartı sahibi olmayan gazetecilerin Anayasa ile güvence altına alınmış olan sosyal güvenlik hakkına sınırlama getirdiği ve temel haklar arasında yer alan sosyal güvenlik hakkının ancak kanunla sınırlanabileceği belirtilmiş olup, bundan dolayı, basın kartı verilme şartlarının kanunla belirlenmesi gerektiğine karar verilmiştir. Anayasa Mahkemesi’nin verdiği iptal kararı 14/11/2020 tarihinde geçerli olacaktır. Yani 14/11/2020 tarihine kadar basın kartı verilme şartlarına ve 16 numaralı bende ilişkin yasal düzenleme yapılması gerekmektedir. Hali hazırda basın kartına ilişkin hususlar yönetmelikle düzenlenmiştir.

Basın Kartı alacak kişilerde aranan nitelikler ve bekleme süreleri

1. Genel olarak aranan nitelikler

Basın-yayın kuruluşlarının Türk uyruklu sahip ve mensuplarının basın kartı alabilmesi için,

a) 18 yaşını bitirmiş olması,

b) En az lise veya dengi bir eğitim kurumundan mezun olması,

c) Kısıtlı veya kamu hizmetlerinden yasaklı olmaması,

d) 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 53’üncü maddesinde belirtilen süreler geçmiş olsa bile; kasten işlenen bir suçtan dolayı 5 yıl veya daha fazla süreyle hapis cezasına ya da şantaj, hırsızlık, sahtecilik, dolandırıcılık, güveni kötüye kullanma, yalan tanıklık, yalan yere yemin, iftira, suç uydurma, müstehcenlik, fuhuş, hileli iflas, zimmet, irtikap, rüşvet, kaçakçılık, ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma veya 5187 sayılı Basın Kanunu’nun 25 inci maddesinin ikinci fıkrasında yer alan suçlar ile bu suçlara tahrik ve teşvikten hüküm giymemiş olması,

e) 5953 sayılı Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanun hükümlerine uygun sözleşme yapmış olması,

f) Gazetecilikle birleşebilen işler dışında, resmi veya özel bir kuruluşta ücretli veya ücretsiz görev almaması, anonim şirketler ve kooperatiflerde ortaklık hariç herhangi bir kuruluşun sahibi veya ortağı olmaması, şarttır.

Basın kartı alacak günlük, haftalık ve onbeş günlük süreli yayın sahipleri ile 26 ncı maddenin birinci fıkrasının (b) ve (d) bentleri uyarınca basın kartı talep edenlerde, televizyon-radyo şirketi yönetim kurulu başkanlarında ve kamu görevlilerinde bu maddenin (e) ve (f) bentlerinde, aylık süreli yayın sahiplerinde (e) bendinde yer alan şartlar aranmaz.

2.Bekleme süreleri

İlk defa basın kartı talebinde bulunan gazetecilerin bekleme süresi, basın kartı beyannamesini yetkili makamlara teslim ettikleri tarihten itibaren başlamaktadır. Bekleme süresi;

- İletişim fakültesi mezunları, bu fakültelerde master ya da daha üst derecede eğitimlerini tamamlayanlar ile gazetecilikle ilgili yükseköğrenim gördüğünü belgelendirenler için on iki ay,

- Diğer fakülte mezunları için on sekiz ay,

-Ön lisans veya iki yıllık meslek yüksek okulu mezunları için yirmi dört ay,

- Ortaöğrenim mezunları için yirmi sekiz aydır.

Gazeteci, bekleme süresinin bitimine en çok üç, en az bir ay kala beyannamenin teslim tarihinden itibaren nitelikleri Basın Kartı Yönetmeliği’nde belirtilen basın ve yayın kuruluşlarında çalışmakta olduğunu kanıtlayan belgelerle birlikte basın kartı talebini yenilemek zorundadır. Her gazetecinin durumu, bekleme süresinin bitimini takip eden ilk Komisyon toplantısında değerlendirilmektedir.

Sonuç

Basın çalışanları gerek toplumsal olaylarda gerek doğal afetlerde gerekse de savaşlar da kamu adına görev başında olan ve zor şartlar altında çalışan görevlilerdir. Normal zamanlarda da çoğu zaman çeşitli sebeplerle fazla çalışma yapmak zorunda kalmaktadırlar. Bu nedenle basın çalışanlarının yıpranma payı önemlidir. Basın iş kanunu uygulamasında basın çalışanlarının basın kartı olup olmadığı önemli olmaksızın işverenleri tarafından basın iş kanunu kapsamında bildirilmediği, basın kartı olmaması nedeniyle basın iş kanunun kapsamında bildirilmeyen ve basın kartı bekleme sürelerinin uzun olması gibi nedenlerle basın işi yapmasına rağmen yıpranma payı düzenlemesinden faydalanamayan sigortalılarla karşılaşılabilmektedir. Hatta göz önünde olan hemen her gün izlediğimiz basın çalışanları arasında dahi basın iş kanunu kapsamında basın kartı sahibi olmayan veya basın kartı sahibi olmasına rağmen yıpranmaya tabi olarak bildirilmeyen sigortalılar mevcuttur.

Bu doğrultuda, basın çalışanları emeklilik koşullarını doğrudan etkileyen yıpranma payı uygulamasına ilişkin olarak, basın işlerinin basın kartı sahibi olma koşuluna bağlı olmadan yapılan ağır ve tehlikeli bir iş olarak kabul edilmesini ve yıpranma payı uygulamasında basın kartı şartının kaldırılmasını talep etmektedirler. Yapılacak yasal düzenleme ile yıpranma payı uygulamasında basın kartı sahibi olma şartı aranmayarak Basın İş Kanunu’na tabi sözleşme yapılması yeterli görülebilir.

Kaynak

5510 Sayılı Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu

Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği

Fiili Hizmet Süresi Zammı Uygulamasının Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik

Basın Kartı Yönetmeliği

14/2/2020 tarihli ve 31039 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 25/12/2019 Tarihli ve 2019/98 sayılı Anayasa Mahkemesi Kararı

Bu çalışma ilk olarak Dünya Gazetesi Serbest Kürsü Köşesinde yayımlanmıştır. Kaynak: https://www.dunya.com/kose-yazisi/basin-calisanlari-yipranma-payina-fiili-hizmet-suresi-zammi-iliskin-duzenleme-bekliyor/486678